Wanneer wordt antibiotica gebruikt als geneesmiddel bij Koi?

Antibiotica zijn medicijnen die door bacteriën veroorzaakte infecties helpen te genezen. Ze doden bacteriën of remmen hun groei. Het zijn middelen die worden gebruikt als het afweersysteem van een Koi ziekteverwekkende bacteriën niet kan uitschakelen. Zonder deze extra hulp is de kans groot dat de gevolgen van een infectie fataal zijn.

Diagnose.
Als een Koi op eigen kracht niet kan genezen wordt antibiotica ingezet. Maar eerst moet worden vastgesteld of er wel daadwerkelijk sprake is van een bacterieel probleem. Want alleen in dat geval geeft het gebruik van antibiotica kans op genezing. Antibiotica is vaak het laatste redmiddel en hier moet heel zorgvuldig mee worden omgegaan.

Ernstige bacteriële infectie

Bacteriën.
Een infectie wordt veroorzaakt door heterotrofe bacteriën! Dit zijn eencellige organismen die zich onder gunstige omstandigheden heel snel kunnen vermenigvuldigen. Dit doen ze door zich simpelweg te delen. Ze hebben organische voedingsstoffen nodig om te kunnen overleven. Deze ziekteverwekkers zijn altijd aanwezig maar grijpen hun kans als de omstandigheden daarvoor gunstig zijn. Deze bacteriën zijn bovendien in staat om zich enorm snel aan te passen aan veranderende situaties.

Bacteriële infectie.
Het woord “bacteriële infectie” is algemeen bekend maar wat gaat er mis als er zo’n infectie ontstaat?

Vis met gatenziekte (bacteriële infectie).

De slijmhuid van een Koi is zijn beschermlaag. Hierin zitten bepaalde afweerstoffen die er voor zorgen dat de vis gezond blijft. Maar door bv. een slechte waterkwaliteit, een uitwendige beschadiging of door parasieten (dus door niet optimale leefomstandigheden) kan deze beschermlaag gedeeltelijk wegvallen. De vis krijgt daardoor een verminderde weerbaarheid en wordt vatbaar voor zijn omgeving.  Dit zijn de momenten waarop ziekteverwekkende bacteriën toeslaan, zich vasthechten, vermenigvuldigen en infecties veroorzaken.

Kenmerken.
Als het afweersysteem van de Koi is niet sterk genoeg is om zelf afdoende te reageren en af te rekenen met een infectie kunnen zweren ontstaan, ook wel: gatenziekte, vin-, bek- of staartrot genoemd. Verder kan het gedrag van de vis veranderen doordat deze zich afzondert, niet meer eet (vermagert) en tekenen van stress gaat vertonen. Een opgezette buik met daardoor uitstaande schubben en uitpuilende ogen is een symptoom van een inwendige bacteriële infectie.

Secundair.
Heel vaak zijn een slechte waterkwaliteit, parasieten, overbevolking of stress verantwoordelijk voor bacteriële infecties. Optimale leefomstandigheden houden veel problemen uit de vijver.

Antibiotica.

In september 1928 ontdekte een Britse arts: “Alexander Fleming” bij toeval een antibacteriële stof die de groei van bacteriën sterk remde. Deze werkzame stof werd penicilline genoemd. Later bleek dit een zeer bruikbaar middel dat patiënten met levensbedreigende infecties kon redden. In de jaren daarna zijn er meerde soorten antibiotica ontdekt en in gebruik genomen, ook er is een indeling gemaakt in hun verschillende werkzaamheid. Hierbij wordt gesproken over smalspectrum en breedspectrum antibiotica. De smalspectrum antibiotica werken specifiek en tegen een beperkt aantal bacteriën terwijl de breedspectrum antibiotica veel meer bacteriën kunnen bestrijden.

Koi en antibiotica.
We hebben in onze hobby te maken met koudbloedige dieren die leven in een steeds veranderende omgevingstemperatuur (seizoenen). De werking van antibiotica wordt hierdoor beïnvloed. De benodigde dosering en de interval zal daarom afwijken van het gebruik bij warmbloedige dieren. Het effect van een behandeling zal bij hogere watertemperaturen altijd beter zijn.

Toepassing:

• Via injecties, hierbij zijn de dosering en de interval enorm belangrijk.
• Er is ook “voer” met antibiotica, een mooie oplossing op het eerste gezicht. Maar alleen een betrouwbare methode als de vissen goed eten. Deze behandelwijze wordt o.a. toegepast in viskwekerijen.
• Of via een waterbehandeling, maar hierbij worden ook de bacteriën in de leefomgeving gedood, denk aan de filterbacteriën.

Het behandelen in een quarantainefaciliteit heeft de voorkeur omdat er dan vaak ook de mogelijkheid bestaat om de watertemperatuur te verhogen.

Hoe te handelen.
Bij verdenking van een bacteriële infectie is het van het grootste belang om niet af te wachten. Als de hobbyist een koidokter raadpleegt voor een consult is dat de kortste en snelste weg. Hier hangt wel een prijskaartje, aan maar met kostbare of zeer dierbare vissen is dit zeker de overweging waard. Gelukkig zijn er ook vrijwillige adviseurs of dealers met kennis van zaken waar u een beroep op kunt doen, zij kunnen helpen om kijken of er inderdaad sprake is van een infectie en adviseren daarbij hoe te handelen. Het is in eerste instantie belangrijk om via bacteriologisch onderzoek vast te stellen om welke ziekteverwekkende bacteriën het gaat.

Groei van twee verschillende bacteriestammen.

De gevoeligheid voor verschillende antibiotica in kaart brengen.

Werkwijze.
Tot voor kort was de meest gebruikte methode het afnemen van een swab. Hiermee wordt een monster genomen van het rand van het ontstoken gebied. (dit kan een hobbyist eventueel prima zelf doen).  Deze “swab” wordt daarna opgestuurd in een transportkoker gevuld met bewaarmedium. De bacteriën kunnen hierin enkele dagen overleven. Maar heel vaak is zo’n swab enigszins verontreinigd en zullen al tijdens het transport andere snelgroeiende bacteriën dit monster beïnvloeden. Hierdoor wordt het veel moeilijker om bij aankomst in het laboratorium, in de vervolgprocedure een juiste diagnose te stellen.

Andere werkwijze.
Een betere methode is om ter plaatse een afstrijkje met een öse (=ent-oog naald) uit de wond op een agarplaat (=voedingsbodem) over te brengen. Hiervoor is een vastgestelde werkwijze. Deze afgeënte agarplaten worden daarna opgestuurd (naar bv. het WUR) en bij aankomst direct in behandeling genomen. Ze worden in een broedstoof geplaatst bij een temperatuur van 22 graden Celcius. Na 48 uur tot een week kan worden vastgesteld welke bacteriën de infectie veroorzaken. Hierna wordt er een antibiogram gemaakt. De bacteriën worden daarbij in aanraking gebracht met verschillende soorten antibiotica, daarbij kan worden vastgesteld welke het meest effectief werkt tegen de ziekteverwekkende bacterie.

Koidokter aangewezen als voorschrijver.
Hier komt dan toch de Koidokter weer in beeld want alleen hij of zij mag een recept uitschrijven voor het vastgestelde werkzame antibioticum. Ook moet worden bepaald wat de beste behandelmethode in de betreffende situatie is. Het toedienen van een injectie is een specialistische handeling. Daarom is het heel erg belangrijk om tijdens dit hele proces een nauw contact te onderhouden met de specialist.

Sommige “meer” ervaren hobbyisten durven hun eigen vissen wel te injecteren, maar bewandel hierbij wel de juiste weg.

Injectie met antibiotica.

Resistentie.

Helaas wordt dit geneesmiddel te vaak onnodig voorgeschreven en onzorgvuldig gebruikt omdat er geen tijd wordt genomen voor het maken van een antibiogram! Er wordt te snel naar een breedspectrum antibiotica gegrepen. Het ongelofelijke aanpassingsvermogen van bacteriën zorgt ervoor dat ze antibiotica kunnen inactiveren, buitensluiten of afbreken. Volgens de nieuwste inzichten kunnen niet resistente bacteriën zelfs een behandeling met antibiotica overleven als er genoeg resistente bacteriën in dezelfde omgeving aanwezig zijn. De ongevoelige (resistente) bacteriën zijn in staat om het antibioticum op te nemen en onschadelijk te maken, waardoor de niet resistente (gevoelige) bacteriën zich toch kunnen vermenigvuldigen.

Na onderzoek is gebleken dat in bijna al het afvalwater wat na zuivering weer in het oppervlaktewater terechtkomt, resistente bacteriën aanwezig zijn.

Bewustwording.
Door verkeerd gebruik worden schadelijke bacteriën steeds minder gevoelig voor de werking van antibiotica, daardoor wordt het een groot probleem om wereldwijd infecties afdoende te bestrijden. Jarenlang is antibiotica te pas en te onpas gebruikt en daar plukken we nu de vruchten van. De resistentie van bacteriën gaat momenteel sneller dan het ontwikkelen van nieuwe soorten antibiotica! Hierdoor lopen mens en dier gevaar omdat we op het punt staan de ziekteverwekkende bacteriën niet meer de baas te kunnen. Dit is een zeer ernstig en serieus probleem!

Wat kunnen we tegen antibioticaresistentie doen?
De snelheid waarmee de ongevoeligheid zich ontwikkeld is voor een gedeelte onze eigen verantwoordelijkheid. Er is een verband tussen verbruik en resistentie, we zouden veel bewuster met antibiotica moeten omgaan. Ook is het ontzettend belangrijk om de ziekteverwekkende bacteriën tijdens een behandeling allemaal te uit te schakelen. Als men te vroeg stopt, of niet de juiste dosering toedient, bestaat de mogelijkheid dat de sterkste bacteriën overleven. Juist deze zullen resistentie opbouwen en doorgeven.

Belangrijk!
Het is van het grootste belang dat de breedspectrum antibiotica pas worden ingezet als de smalspectrum antibiotica niet meer effectief zijn. Ook wordt het zelf helende vermogen en de weerstand van Koi wel eens onderschat en daardoor wordt er te snel naar het laatste redmiddel gegrepen. Het gebruik van probiotica wordt nog te weinig ingezet, terwijl dit positieve resultaten geeft. Deze probiotica consumeren immers dezelfde voedingsstoffen als de ziekteverwekkende bacteriën en gaan daarmee de concurrentie aan.

Virussen en schimmels.
Verreweg de meeste infecties worden veroorzaakt door virussen. De uiterlijke kenmerken en symptomen van de verschillende infecties zijn lastig te onderscheiden.
Tegen virusinfecties en infecties veroorzaakt door schimmels of parasieten zijn antibiotica niet werkzaam!

Vaccinaties en toekomst.
De wetenschap staat niet stil en hopelijk worden er vaccins ontwikkeld waarmee Koi ook preventief kunnen worden behandeld. Bij een vaccinatie wordt er een sterk verzwakte bacterie in het lichaam geïnjecteerd. Dit levert een reactie op van het immuunsysteem. Als de Koi daarna opnieuw in aanraking komt met dezelfde bacterie zijn er reeds antistoffen aangemaakt en zal het afweermechanisme sneller kunnen reageren.

Terughoudendheid bij het gebruik van antibiotica heeft aangetoond dat de resistentie van bacteriën ook weer kan dalen doordat de bacteriën minder frequent in aanraking komen met deze middelen.

• Aan de universiteit van Amsterdam is kortgeleden een onderzoeksmethode ontwikkeld om sneller naar het antibacteriële werkingsmechanisme in bacteriën te kijken.
• Momenteel wordt er aan de Rijksuniversiteit in Groningen gewerkt aan de ontwikkeling van een nieuwe klasse antibiotica.
• Onder andere aan de Universiteit van Wageningen wordt onderzoek gedaan naar virussen die bacteriën kunnen vernietigen. Dit worden bacteriofagen genoemd. Deze fagen zouden in de toekomst misschien kunnen helpen in de strijd tegen bacteriën die al resistent zijn geworden.
• Er ontstaan nieuwe zienswijzen over de toepassing van deze groep geneesmiddelen. Denk hierbij aan de duur van een kuur.
• Onderzoek naar de bacterie die in een inactieve stand ongevoelig is voor antibiotica.
• Er wordt onderzoek gedaan naar het effect van “met antibiotica vervuild afvalwater” op de volksgezondheid.

Hopelijk dragen deze onderzoeken bij aan een toekomst waarbij we de ziekteverwekkende bacteriën met succes kunnen blijven bestrijden.

De overheid.
Minister van volksgezondheid “Edith Schippers” heeft antibioticaresistentie in Nederland en bij de Europese op de agenda gezet. In 2016 heeft ze maatregelen gepresenteerd om resistentie terug te dringen. Er zijn extra subsidies ter beschikking gesteld voor onderzoek naar nieuwe antibiotica. Bovendien wil de minister graag afspraken maken met dierenartsen en veehouders. Het gebruik van antibiotica zou in deze sector uitzondering moeten zijn.

Ten slotte.
Antibiotica is niet selectief in zijn werking! Probeer gezonde vissen daarom niet in aanraking te laten komen met deze middelen. Behandel alleen na een deskundig onderzoek en advies! Probeer de vijver voor een totale waterbehandeling te behoeden omdat er in dat geval ook een aanslag wordt gepleegd op de nuttige filterbacteriën. Een behandeling in een quarantainebak die in een ideale situatie verwarmd kan worden heeft hierbij de voorkeur. Een antibiotica injectie is in de meeste gevallen het meest effectief! Daarnaast kan er nog een wondbehandeling plaatsvinden met een bijpassende zalf.

Bacteriële infectie aan de bek.

Herstel na een behandeling met antibiotica.

De praktijk.
Als er een koidokter langs komt voor een consult, zal er in de praktijk toch heel vaak gekozen worden voor het gebruik van een breedspectrum antibiotica. Dit is geen onwil van de voorschrijver, maar meer een samenloop van het verwachtingspatroon van de koi eigenaar, de tijd en het kostenplaatje. Regelmatig wordt een specialist te laat ingeschakeld!

Tip!
Probeer vooral de weerstand van de te Koi verhogen door een stabiele schone leefomgeving te creëren. Denk daarbij aan de juiste voeding en kijk naar de balans in de vijver, de hoeveelheid Koi, hun lengte en de beschikbare leefruimte.

Want minder vissen = betekent minder vervuiling en belasting van de waterkwaliteit = met als gevolg… minder problemen!

Tekst: Alie de Boer.
Foto’s: Alie de Boer, René Grootscholten, Dr.ir. Olga Haenen (WBVR van WUR), Joop van Tol (KoiToday.nl).

Bronnen:
Pharm. weekblad 18 november 2016, Nemo kennislink, Ad Jacobs, Dr. ir. Olga Haenen (WBVR van WUR).

Links: Wikipedia, nu.nl, Nemo kennislink.

https://www.nemokennislink.nl/publicaties/resistente-bacterie-helpt-soortgenoten-overleven/

https://www.nemokennislink.nl/publicaties/antibiotica-en-de-ontwikkeling-van-resistentie/

https://www.nu.nl/gezondheid/4501461/verenigde-naties-roept-nieuwe-medicatie-antibioticaresistentie.html

https://www.nu.nl/wetenschap/3838419/zuiveringsinstallaties-dragen-bij-ontstaan-antibioticaresistentie.html

Interesse in meer artikelen over het gevaar van antibiotica?  Lees dan eens dit artikel science.sciencemag.org